Быйыл республика айар куттаахтарын, хоһоону, ырыаны доҕор, олох аргыһа оҥостубут дьон түмсэр «Тобуруокап көмүс күһүнэ» тэрээһин 5 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээтэ. Биэс сыл устата оҕо-аймах, улахан дьон ытыктыыр норуодунай поэта Бүөтүр Николаевич Тобуруокап тэлгэһэтэ араас сиртэн айар дьону түмэ тардар, манна хоһоон хоһуллар, ырыа да ылланар, мантан саҥа ааптардар тахсаллар.
Сылын аайы буоларын курдук Мэҥэ-Хаҥаластан, Тааттаттан, Кэбээйиттэн, ыаллыы сытар Бүлүүттэн о.д.а., уопсайа 15 улуустан түмсүүлэр, биирдиилээн дьон муһуннулар Үөһээ Бүлүүгэ «Тобуруокап көмүс күһүнүгэр» муһуннулар. Хоһоону айааччылар ох курдук оҥостон, бэлэмнэнэн, устар сылы быһа айбыт хоһооннорун, бэчээттэппит кинигэлэрин билиһиннэрдилэр. Бу кэм устата доҕордоспут, бииргэ алтыспыт дьоннорун-сэргэлэрин кытары көрсөн, ахтылҕаннарын таһаардылар.
Тэрээһини улуус баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Люция Спиридонова, Нам нэһилиэгин баһылыга Александр Кардашевскай, суруйааччы, тэрийээччи Дмитрий Наумов, народнай поэт, оҕо суруйааччыта Иван Мигалкин арыйдылар, эҕэрдэ тылларын тиэртилэр. Үөрүүлээх быһыыга-майгыга Люция Спиридоновна Валерий Никифоров-Суор Уолугар «РФ Суруйааччылар сойууһун чилиэнэ» туоһу дастабырыанньаны, бэлиэни туттарда.
Анна Ивановна Сусоева, Кэбээйи улууһун Мукучу нэһилиэгин баһылыга. Тэрийээччилэр этэллэринэн, “Тобуруокап көмүс күһүнүгэр” тэйиччи сытар сиртэн баһылык ыалдьыттыы кэлбитэ аан маҥнайгытын буолла:
— Мин бэһис сылбын баһылыгынан үлэлии олоробун. Биһиги нэһилиэкпитигэр хас да түмсүү тэриллэн үлэлиир. Эдэрдиин, кырдьаҕастыын түмсэн олус элбэх тэрээһиннэри ыыталлар. Мукучуга Дмитрий Федосеевич Наумов тиийэ сылдьан, «Тобуруокап көмүс күһүнүгэр» кыттыыны ыларгыт буоллар диэбит этиитин ылынан, үөрүүнү кытары сөбүлэһэммит бу кэлэн турабыт. Бу тэрээһин олус үчүгэй, айар куттаахтар билсиһэллэр, санаа атастаһаллар эбит. Чахчы даҕаны, Нам сириттэн-уотуттан үгүс талааннаах дьон тахсыбыттара, ол иһин манна кэлэн турарбытыттан үөрэбин, долгуйабын. Түгэнинэн туһана, Нам олохтоохторугар наһаа үчүгэйдик көрсүбүттэригэр, сып-сылаас дьиэҕэ хоннорбуттарыгар махтанабыт.
«Кырдаллар» түмсүү кыттыылаахтара, Кэбээйи улууһа «Тобуруокап күһүнүгэр» кыттыбыттара үһүс сыллара. Түмсүүлэригэр араас идэлээх дьон мустан, хоһоон суруйарга холоноллорун кэпсииллэр. «Айар дьоҥҥо аналлаах тэрээһиннэр буолалларыттан үөрэбит. Быйыл Тааттаҕа литературнай экспедицияҕа бара сырыттыбыт, биир санаалаахтарбытын кытары алтыһарбытын туохтааҕар да ордоробут. Кэлиҥҥи бириэмэҕэ көҥүл хоһоонньуттар литератураҕа киэҥ хардыыны оҥордулар дии саныыбыт. Республика үрдүнэн ыытыллар «Тобуруокап көмүс күһүнэ», «Сунтаар миигин ыҥырар» о.д.а. тэрээһиннэр биһигини кынаттыыллар, түмэллэр, маннык түмсүүлэр бааллар диэн билиһиннэрэллэр. Биир эйгэҕэ сылдьар дьону кытары билсиһэрбит наһаа үчүгэй. Саамай сэргиирбит диэн, литературнай тэрээһиннэргэ эдэр ыччат элбээн эрэрэ. Нам нэһилиэгин олохтоохторо анаан-минээн ааҕааччылары истэ кэлбиттэриттэн олус долгуйдубут. Холобура, биһигини көрсүбүт ыаллар хоһоон истэ барыахпыт дии хаалбыттара. Үөһээ Бүлүү биир уратыта итиннэ сытар. Ол курдук, ыалларбыт үлэбитин ырытыстылар, өйөөтүлэр, ардыгар хайҕаатылар, ардыгар итэҕэспитин ыйан сүбэ-ама буоллулар. Бүгүн Ньурбаттан кэлэ сылдьар ыалдьыттар биһиги хоһооммутун истэн баран, бэйэлэрин тэрээһиннэригэр ыҥырыы сурук туттардылар. Онон, салгыы Ньурбаҕа да баран хаалыахпытын сөп курдук буолла. Бу буолар биһиги хоһооннорбутун сэҥээрбиттэрин туоһута«, — диэн санааларын үллэһиннилэр.
Биэс кинигэ ааптара Айаал Сивцев — Өймөкөөн улууһа, Томтор, «Айар кут» түмсүү чилиэнэ. Бу эдэркээн уол баара-суоҕа 19 сааһыгар биэс кинигэ ааптарынан буолар.
— Мин «Тобуруокап көмүс күһүнүгэр» бастакыбын кытта кэлэ сылдьабын. Бэйэм студеммын, ХИФУ педагогическай институтугар үөрэнэбин, үөрэхпиттэн көҥүллэтэн кэллим. Айылҕаттан айар дьоҕурдаах буоламмын, хоһоон, кэпсээн суруйарга холонобун. Ол иһин, маннык эйгэни сөбүлүүбүн, интэриэһиргиибин, салгыы тупсарбар, сайдарбар туһалаах дии саныыбын. Хоһоонньуттары кытары алтыһан, санаа атастаһан, тулалыыр эйгэм, билиим-көрүүм кэҥиир, ол иһин маннык тэрээһиҥҥэ кэлэ сылдьабын.
— Айаал 5 кинигэ ааптара эбиккин, кинигэлэриҥ туһунан кылгастык билиһиннэриэҥ дуо?
— “История моего наслега и названия улиц” – 2013 с., “Мы продолжаем себя в детях” – 2014 сыллаахха оскуолам 110 сыллаах үбүлүөйүгэр бэчээттэппитим, “Кинилэр эмиэ эйэлээх олоҕу турууласпыттара” диэн кинигэбэр тыыл бэтэрээннэриттэн ахтыы хомуйан 2015 с. Кыайыы 70 сылыгар таһаартарбытым. Бу сыл “Чэбдик түөлбэ сэрии кэмин оҕолоро” 1945 с. диэри төрүөх түөлбэм олохтоохторун туһунан ахтыылары хомуйан бэчээттэппитим. Бэһис кинигэбин РФ биллэриллибит киинэ сылыгар сөп түбэһиннэрэн, “Кино спутник по жизни” диэн кинигэ суруйбутум. Манна Өймөкөөн улууһугар урукку кэмҥэ үлэлээн-хамсаан, киинэ сайдыытыгар сүдү кылааттарын киллэрбит дьоммун-сэргэбин ааттарын ааттатан, кинилэри үйэтитэн кинигэ оҥорон таһаартартым. Билигин алтыс кинигэбин Өймөкөөн улууһун сайдыылаах ыччатын туһунан бэлэмнии сылдьабын.
— Ордук нууччалыы суруйаҕын дуо?
— Мин нууччалыы да, сахалыы да суруйабын. Кинигэлэрим киэҥ эйгэҕэ биһирэнниннэр диэн нууччалыы суруйбутум. Инникитин хоһооннорум хомуурунньугун таһаартарар баҕа санаалаахпын.
— Хоһоонноргун ханнык тиэмэҕэ суруйаҕын?
— Саҥа олоҕу билэн эрэр эдэр киһи буоларым быһыытынан, ырааһы, сырдыгы, кэрэни суруйабын. Төрөөбүт төрүт дойдубун таптыыбын, ол туһунан хоһооҥҥо хоһуйабын, бар дьоммор хоһоон айабын, төрөппүттэрбэр махтанабын. Чэ, ити курдук, үөрүүнү-көтүүнү суруйабын. Салгыы да хоһооннорум олоҕум устата ыраас, сырдык буолалларыгар баҕарабын.
Дьокуускай куораттан эмиэ айар куттаах ыалдьыттар бааллара тэрээһини өссө тупсарда. Ол курдук Степанида Иванова-Санаара санаатын маннык үллэһиннэ: «Мин төрөөбүт сирим Кэбээйи улууһа, оттон эдэр сааһым Сунтаарга ааспыта. Бэйэм идэбинэн медикпын, бу эйгэҕэ 36 сыл үлэлээтим. Хоһоонунан дьарыктаммытым аҕыйах сыл буолла, былырыын “Ыраас санаам” диэн кинигэбин таһаартартым. Сэттэ хоһоонум ырыа буолан көттүлэр. “Дьол хантан кэлэрий?” диэн хоһооммунан “Саҥа күн” биэриигэ Георгий Белоусов видеоклип гынан таһаарбыта. Ол онтон кынаттанаммын, өссө суруйар, кинигэ таһаарар санаалар киирбиттэрэ. “Тобуруокап көмүс күһүнүгэр” саҥа бастакыбын кэлэ сылдьабын. Наһаа үчүгэй тэрээһин, халлааммыт сөрүүн да буоллар, ис-испититтэн итийэммит, хоһоон ааҕаммыт тоҥмуппутун да билбэтибит. Мин “Айар кут” түмсүүгэ уонна “Хоһоон хонуута” бөлөххө баарбын, бары интернет ситиминэн билсэн, биир дьиэ кэргэн курдук сылдьабыт, айабыт-тутабыт. Быйыл Суоттуга “Литературнай пикникка” бараммын, хоһоон ааҕаммын биһирэбил ылбытым. Мин хоһоон айабын диэн бэйэбин санаабаппын, хайдах киирэр да, оннук боростуойдук суруйабын. Итэҕэһим диэн, Сангаарга нууччалыы кылааска үөрэммит буоламмын, сахалыы соччо билбэт этим. Оттон сахалыы тыыннаах Сунтаарга тиийэммин, сахалыы суруйарга, саныырга үөрэнним диэххэ сөп. Бэйэм “Үчүгэйиэн бу сиргэ” передачаҕа кыттыбытым, “Саха” радиотыгар иккитэ ыҥыран интервью ылбыттара, “Сахамедиа” пресс-киинигэр анал программаны бэлэмнээбиттэрэ. Сыл аайы маннык кэлэ туруохпут диэн баҕа санаалаахпын. Үөһээ бүлүүлэр маннык тэрээһиннэри ыытаргытыгар олус махтанабын, үөрэбин».
Тэрээһин иккис күнүгэр хоһоон айааччылар икки ардыларыгар “Түөрт строка” куонкурус ыытылынна, быйылгы күрэх тиэмэтин биллиилээх поэтесса, Бүөтүр Тобуруокап сиэн балта Саргылаана Гольдерова-Саргы Куо эттэ. Ол курдук, хоһоонньуттар “Көҥүл” тиэмэҕэ хоһоон айдылар. Кыайыылааҕынан Мэҥэ-Хаҥаластан төрүттээх, поэт, прозаик, СР Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ Михаил Санников-Уол Сарсын таҕыста. Бэлиэтээн эттэххэ, кини иккис төгүлүн “Түөрт строка” күрэх кыайыылааҕынан таҕыста, чахчы да күүстээх хоһоонньут буоларын өссө төгүл дакаастаата.
Салгыы Нам нэһилиэгин киэҥ-куоҥ спорт саалатыгар Кэбээйи, Үөһээ Бүлүү, Мэҥэ Хаҥалас ырыаһыттара, хоһоонньуттара кыттыылаах улуу Бүөтүр Тобуруокап хоһооннорунан “Таптыырга буруй суох” дьүһүйүүнү туруордулар. Бу дьүһүйүүнү киин библиотека үлэһитэ Дария Павлова туруорда. Бары эрдэттэн бэлэмнэммит курдук кытыннылар, бэйэ-бэйэлэрин толорон биэрдилэр.
Россия Суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ, норуодунай поэт Бүөтүр Тобуруокап түмэлин директора, “Тобуруокап көмүс күһүнэ” биир сүрүн тэрийсээччитэ Уйбаан Чыычаахап санаатын үллэһиннэ:
— Көмүс күһүн бэһис төгүлүн үрдүк тэрээһиннээхтик ыытылынна. Быйыл 164 хоһоонньут, 20-чэ мелодист кэлэн кытынна. Түгэнинэн туһанан, Нам нэһилиэгин олохтоохторугар ыалдьыттары үчүгэйдик көрсүбүттэригэр, дьиэлэригэр түһэрбиттэригэр, аһаппыттарыгар махтаныам этэ. Итиэннэ, Үөһээ Бүлүүтээҕи профессиональнай техникумугар (директора М.В.Осипова) дьону түһэрбиттэригэр, аһаппыттарыгар, остолобуойу Намҥа таһааран икки күн устата үлэлэппиттэригэр дириҥник махтанабын!
Мантан ыла дьон-сэргэ сэҥээриитин, махталын туппут “Тобуруокап көмүс күһүнэ” сыл көтө-көтө ыытыллар буолуоҕа. Ол аата 2019 сылга көрсүөхпүт.