Турция Стамбул куоратыттан Александра Герасимовна Озтюрк Үөһээ Бүлүүгэ Саҥа дьыл күннэригэр кэлбитин истэн көрүстүм. Ыраах Турция дойдутугар олохторо-дьаһахтара хайдаҕын туоһуластым.
Александра Герасимовна Үөһээ Бүлүүгэ олорор элбэх оҕолоох ыал аҕа баһылыга буолбут уолугар, Степан Сергеевич Спиридоновтаахха, Саҥа дьылы көрүстэ.
— Мин Мэҥэ-Хаҥалас Дойдуунускайыттан (уруккута Хапчагай нэһилиэгэ) төрүттээхпин. Бииргэ төрөөбүттэр бэһиэ этибит. 1979 сыллаахха Балыктаах орто оскуолатын бүтэрбитим.
— Кэргэҥҥин кытары ханна, хаһан билсибиккитий?
— Мин эрдэ ыал буолан 1983, 1987 сс. төрөөбүт уоллаах кыыс оҕолордоохпун. Оҕолорум кыраларыгар аҕабыт суох буолбута. Степа улаханым. Айтам 5-6 кылааска үөрэнэ сылдьан, Норуоттар икки ардыларынааҕы оҕолор фестивалларыгар Турцияҕа ансаамбылы кытары үҥкүүлүү бара сылдьыбыта. Ол сыл кэргэммин Мустафа Озтюрку кытары билсибиппит. Оччолорго мин Дьокуускайга пенсионнай фонда салаатыгар үлэлиирим, финансист-экономист идэлээхпин. Кэргэним тутууга инженеринэн үлэлээбитэ. Кыттыгас кыыспытын оҕолоноору сылдьан, 2003 сыллаахха, сокуоннайынан ыал буолбуппут. Зейнеп олунньу 3 күнүгэр төрөөбүтэ, Степа балтыламмытыгар «соҕотох уол буоллум» диэн улаханнык үөрбүтэ (күлэр). Кыыспыт оскуолаҕа киирэригэр Турцияҕа көспүппүт.
— Мустафа төрөппүттэрэ хайдах көрсүбүттэрэй? Туох дьоннооҕуй?
— Оҕолоох тиийбит буоламмыт, туора көрбөтөхтөрө. Билигин да сыһыаммыт үчүгэй. Ийэтэ, аҕата бааллар. Аҕыс бииргэ төрөөбүттэр. Олортон биэһэ — уол, үһэ — кыыс. Улахан убайа Францияҕа олорор, тутууга үлэлиир. Биир быраата Австралияҕа олорор. Бизнесмен, кэргэнэ суох. Төрөппүттэрэ Карс куоракка олороллор.
— Террактар буолаллара, политическай переворот олус кутталлаахтар буолбатах дуо?
— 2016 сыл от ыйын 15 күнүгэр дьоммутугар Карс куоракка Рамазан Байрам бырааһынньыгын ылан баран, автобуһунан Бесфор диэн улахан муостаны туораан дьиэбитигэр кэлбиппит. Биһиги күнүс үс чааска туоруубут, ол киэһэ уон чаас ааһыыта ол муостабытын байыаннайдар танканан киирэн ылаллар. Улахан алдьархай тахсыаҕын, норуот өрө туран, хата, этэҥҥэ ааспыта. Ону биһиги телевизорынан көрбүппүт. Онон эбитэ дуу, улахан куттаныы суоҕа. Терракт диэни эмиэ телевизортан көрөн билэбит, харахпыт ортотугар буолбат буолан улаханнык куттаммат курдукпут. Биллэн турар, элбэх дьон мустар сиригэр, ордук киин сирдэргэ, болуоссаттарга сэрэхтээх. Син-биир дьиксинэҕин.
— Бастаан тиийэн баран туох-ханнык ыарахаттары көрсүбүккүнүй?
— Мантан барарбытыгар барытын истэн билэр буоламмын, ислам итэҕэллээх дьон ортотугар хайдах олоруохтаахпын син билэр этим. Хайа уонна өйбүн туппут киһи бардаҕым дии. Онон улахан ыарахаттары көрсүбэтэҕим. Турцияҕа тиийээппитин кытта, икки Молло кэлэн мусульманнар сиэрдэрин-туомнарын оҥорбуттара. Оннуга суох кинилэр абыычайдарынан эр-ойох буолбаккын. Кыыспытыгар тутатына анараа дойду пааспарын биэрбиттэрэ, кинилэргэ оҕо төрөөт пааспарданар. Уратыта диэн — оҕо пааспара хаартыскаламмат, улааттаҕына хаартыска сыһыаран биэрэллэр. Онтон кинилэргэ ыал буолууну бигэргэтэр туоһу сурук хаартыскалаах, киниискэ курдук арыллар. Онон билигин биһиэхэ Россия уонна Турция туоһу суруктара бааллар. Тылы-өһү ыарырҕаппатаҕым. Түүр тыллаах омуктар буоларбыт быһыытынан үөрэтэргэ чэпчэки этэ. Онон биир сылынан холкутук кэпсэтэр буолбутум. Билигин ааҕабын, суруйабын.
— Элбэх ойохтонуу анараа хайдаҕый?
— Туроктарга элбэх ойохтонуу көҥүллэммэт, сокуоннара оннук. Өскөтүн оннук түбэлтэ таҕыстаҕына эр киһи суукка эппиэттиир, сокуоннара кытаанах.
— Дьиэ кэргэниҥ олоҕун туһунан сырдат эрэ. Тугу үлэлиигин, кэргэниҥ туох үлэһитий, кыыскыт ханнык оскуолаҕа үөрэнэрий, сахалыы кэпсэтэҕит дуо?
— Мин – дьиэ хаһаайкатабын. Кэргэним улахан тутуу компаниятыгар инженердиир. Мусульманнар дьиэ кэргэттэрин бэйэлэрэ хааччыйаллар. Мин маҕаһыынтан ас-үөл даҕаны атыыласпаппын. Кэргэним аҕалбытын астыыбын. Кыыспыт Зейнеп нууччалыы, сахалыы, туроктыы холкутук кэпсэтэр. Американскай культура коллеһыгар 7-с кылааска үчүгэйдик үөрэнэр. Бэһис кылааска экзамен туттаран киирбитэ. Үөрэҕэ төлөбүрдээх. Колледж кэнниттэн биир эрэ экзамены туттаран үөрэххэ киирэр кыахтанар. Стамбулга 18 мөл. киһи олорор. Үөрэххэ, үлэҕэ киирии олус ыарахан. Үлэҕэ киирэргэ эмиэ туспа экзамен туттараллар. Ордук кыргыттар кыайан үөрэххэ киирбэт түбэлтэлэригэр, кыһалҕаттан кэргэн эрэ тахсалларыгар тиийэллэр. Онон аҕабыт оҕотун үөрэхтээх оҥорор туһугар биир күн өрөөбөккө үлэлиир. Биир күн өрүүр түбэлтэтигэр, үөрэхпит төлөбүрэ кыаллыбат кутталланар. Уопсайынан, туроктар оҕолорун туһугар аһара кыһаллар бэриниилээх омуктар. Биһиги олорор кварталбытыгар саҥа тутуу бара турар, метро үлэҕэ киириэхтээх. Метро баар буоллаҕына сыана үрдүүр. Бэйэбит баҕа санаабыт диэн, кыыспыт үөрэххэ киирдэҕинэ, ханнык куоракка үөрэнэ барарынан дьиэбитин атыылаан, кыыспытын батыһар санаалаахпыт. Стамбулга сир отой суох, тутулла турар дьиэлэр олох бэйэ-бэйэлэригэр ыкса тураллар. Балкоҥҥа таҥас ыйыы сылдьан таһынааҕы дьиэ балконугар сылдьар киһини кытары холкутук кэпсэтиэххэ сөп.
— Саха сиригэр төттөрү көһөн кэлиэх кэлиэх санаа киирбэт дуо?
— Суох, үөрэнэн хааллым. Билигин кэлбитим наһаа да ырааппатар, дьиэбин-уоппун аҕынным. Манна кэллэхпинэ оҕом элбэҕи сүтэрэр. Ханнык да үөрэххэ үөрэнэр кыаҕа суох буолар, онон Турцияттан көһөн кэлэр санаам суох. Кэргэттэрбит барытын хааччыйаллара буоллар үлэлии сатыа да суох этибит диэн тыллары биһиги ортобутугар дьахталларатн үгүстүк истэбит. Кэргэним барытын хааччыйар, сылын аайы дойдубар ыытан күүлэйдэтэр, этэҥҥэ олоробут, онтон ордук миэхэ туох наада буолуой.
— Александра Герасимовна, сэргэх кэпсээниҥ иһин махтанабын. Этэҥҥэ айаннаан, дойдугар тиийэргэр баҕарабын. Өссө даҕаны көрсүөхпүт диэн эрэнэбин.
Ити курдук ыраахтан сылдьар ыалдьыппынаан ирэ-хоро кэпсэтэн, астынан тарҕастыбыт. Кыыс, дьахтар барахсан кимиттэн, тугуттан тутулуга суох этэҥҥэ олорор буоллаҕына, ыйааҕа-чааһа табыллыыны тосхойдоҕуна, бу кини дьоло буоллаҕа.