Сэтинньи 9-14 күннэригэр оройуоҥҥа СР правительствотын председателин бастакы солбуйааччы – тыа хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ политикатын миниистирэ Петр Алексеев салайааччылаах оробуочай бөлөх Абый оройуонугар үөскээбит агрометеорологическай балаһыанньаны миэстэтигэр кэлэн көрөн барда.
Сырыы түмүгүнэн олохтоох нэһилиэнньэҕэ уонна табаарынай бороодуксуйаны оҥорооччуларга төһө кыалларынан Ил Дархан уонна правительство өттүттэн сөптөөх көмө оҥоһуллуоҕа диэн буолла. Үрдүкү салалта абыйдар санаалара күүстээҕин, бэлэми кэтэһэн илии уунан олорботторун, дьон-сэргэ биир сомоҕо санаалаахтарын бэлиэтээтэ.
Оройуон бары тэрилтэлэрин салайааччылара, дьаһалта отделларын специалистара, бас билии хаһаайынныыр субъектара кыттыылаах киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕа ыҥырыллан дьыалабыай таһымҥа ааста. Санаан да көрдөххө, өтөрүнэн буолбатах айылҕа уустуктара олох-дьаһах бары эйгэтигэр күчүмэҕэйдэри үөскэтэн өй-санаа ордук чөллөрүйэр буоллаҕа. Чуумпу акыйаан бассейныттан тахсыбыт циклон биһигини эрэ таарыйбата. Халыма – Индигир бөлөх улуустара халыҥ хаарынан сабылланнар сүөһү, сылгы, таба кыстыга кытаатта. Күн бүгүҥҥэ диэри нэһилиэктэр икки ардыларыгар дөрүн-дөрүн бураннар эрэ сылдьа сатыыллар. Билиҥҥи туругунан өрүстэр муустара 20 чэ см, күөллэр 15-17 см. халыҥнаахтар, онон гусеничнай техника айанныырыгар эрдэ. Муҥ саатар, нэдиэлэ кэриҥэ 35-40 кыраадыс тымныылар түһэллэрэ буоллар улахан техника суолга тахсыа этэ.
Мустубут дьоҥҥо оройуон баһылыга Михаил Никулин нэһилиэктэргэ – Абыйга, Муҥурдаахха, Деску учаастагар, сылгылар хаһан аһыыр сирдэригэр, лааҕыр базатыгар уонна фермаҕа сылдьыбыттарын сиһилии кэпсээтэ. Мунньах кыттыылаахтарыгар нэһилиэк хаһаайыстыбалара сылгыларын ыраах учаастактартан чугас аҕалан эбии аһата тураллара, бэл диэтэр ол туһуттан 25 км. усталаах траншеяны лаппаакынан күрдьэн хаспыттара о.д.а. уу хараҕынан көрүллүбүт киэргэтиитэ суох чахчылар толору тиэрдилиннилэр. Баһылык бэлиэтииринэн олохтоохторго «иэдэйдибит – эһиннибит» диэн муҥатыйар санаалар суохтар. «Нэһилиэнньэлиин көрсүһүүгэ тыл эппит эрэ бары да баары суох гынар дөбөҥ, чөлүгэр түһэрэргэ уонунан сыллар наадалар диэн булгуруйбат толкуйдаахтара ыарахаттары аһарынарга эрэл күүстээҕин көрдөрдө», — диир Михаил Никулин.
Петр Алексеев ураты кыстык бары хоту улуустарга хорумньуну таһаарарынан туох баар үлэҕитин биир уопсай сүнньүлүүргүт наада диэнтэн кэпсэтиини саҕалаата. «Бу балаһыанньаҕа аҥардас республика салалтата эрэ үлэлиирэ татым соҕус буолуо, онон федеральнай кииҥҥэ да тахсарга төрүөттэр бааллар. Суһал көмөҕө «Полярные авиалинии» хампаанньаҕа 7 мөл.солк. угуллан уотурба, таараламмыт бензин кэлэннэр нэһилиэктэргэ тарҕаннаэ. Оройуоҥҥа көмөҕө аны тыа хаһаайыстыбатын министерствота 18 мөл. солк. көрдө, онон көмө тиһигэ быстыа суохтаах«, — диэтэ кини. Салайааччы олохтоох дьаһалтаҕа быйылгыны эрэ буолбакка эһиилгини эмиэ сабаҕалыылларыгар, сөптөөх, чуолкай былааннары оҥороллоругар сорудахтаата. Холобур, быйыл Белай Гораҕа 30 тн. уотурба кэлбит эбит буоллаҕына, үүнэр сылга бу кээмэй саппаастанар сыалтан улаатыахтаах.
Салгыы кини эт-ас бородууксуйатын соҕотуопкалааһыҥҥа техническэй регламены таарыйда. «Биллэн турар, регламент ирдэбилэ саамай сөптөөх, ол гынан баран 600-чэ нэһилиэнньэлээх пууннаах республикаҕа быраабылаларга толору эппиэттиир буойуналары тутатына тута охсуллубат«, — диэтэ. Санаттахха, билигин 30 буойуна баар. Ол иһин Петр Алексеев СР Правительствота тыа сирин үлэлээн иитиллээччитэ ночоокко тэбиллибэтин туһугар ветеринария Департаменын кытта бииргэ үлэлээн сөбүлэҥ түһэрсибит. Онно этиллибитинэн бэйэ сииригэр астаммыт эккэ ветеринарнай докумуон кытаанахтык ирдэниллибэт, оттон атыыга тахсар эккэ — наада. Оҕо тэрилтэлэригэр убаһа этэ көҥүллэммэт диэн сыыһа өйдөбүл баарын, кэлии куурусса буутунааҕар кини ордук иҥэмтэлээх, туһалаах буоларынан, СанПиН убаһа этин утарбата чуолкайдаммыта этилиннэ.
Өртөөһүн боппуруоһугар салайааччы иҥэн-тоҥон тохтоото. Кини быһаарбытынан 2014с. Хакасияҕа, Забайкальеҕа буолбут улахан хоромньулаах баһаардартан РФ правительствота өртөөһүнү кытаанахтык боппута. Бу хоту уонна Арктика улуустарыгар охсуулааҕа дакаастанна, сир-дойду лаҥханан бүрүлүннэ. Оттон мэччирэҥнэр, ходуһалар ойуур фондатыгар бааллар, онно бэркэ сэрэнэн-сэрбэнэн хаппыт оту уматыы муниципалитеттар дьаһалталарын, лесничестволарын, общественниктар кытаанах хонтуруолларынан ыытыахха сөп диэн буолла. Бу боппуруоска салгыы өссө күүскэ үлэлиэхпит диэн эрэннэрдэ.
Петр Алексеев сылдьыбыт нэһилиэктэрэ АЗС туруорсалларыгар тохтоото. Быһаарда: республика киин оройуоннарыгар 32 АЗС үлэлиир да барыс киллэрбэттэр, үксүгэр кинилэр ночооттоохтор. Онон правительство таараламмыт бензинынан хааччыйыыны уталытыллыбат соругунан ааҕар диэтэ, сайаапката түһэриҥ, урутаан төлөбүрүн толкуйдааҥ диэн сүбэлээтэ. «Вертолетунан тиэйии-таһыы салҕаныаҕа, онон авиабылаһааккалары көрүү-истии нэһилиэк баһылыктарын эбээһинэһэ», — диэтэ. Тыа хаһаайыстыбатын управлениетыгар көмөҕө наадыйыы сыыппараларын нэдиэлэ иһигэр оҥороллоругар, ол ороскуоту толуйууга наадалааҕар болҕомтону тарта. Быһа барыллаан, киин сирдэртэн кэлиэхтээх 1 тонна от 5000 солк. тэҥнэһэр, сельхозпроизводителлэрдиин дуогабарда түһэрсэ охсуҥ диэн тиэтэттэ.
Көрсүһүүгэ элбэх ыйытык киирдэ. Холобур, А.И. Алексеева Белай Гораҕа бухааҥка килиэп 72 солк. тэҥнэһэрэ хайдаҕый диэтэ. Интернет бытаана, «Якутопторг» АХ бородуукталарын сыаната тоҕо ИП-лэрдээҕэр үрдүгүн интэриэһиргээтэ. Петр Алексеев 13 социальнай суолталаах ас-үөл бородуукталарыгар атыы-эргиэн надбавкатын бигэргэтии муниципальнай тэриллии боломуочуйатыгар баарын санатта. Эмиэ нэдиэлэ болдьохтоох ас-үөл сыаналарыгар прайс-лиис оҥороллоругар сорудахтаата. Үгүс кэпсэтээччилэр, о.и. үлэ бэтэрээнэ Н.Н. Черемкин, В.Н. Никулин, А.А. Мархеева, М.Е. Жиркова о.д.а. кыстык тула эрэ буолбакка атын да хайысхаларга санааларын толору этиннилэр. Холобур, 27 тыһ. солк. суумалаах айан иһин төлөбүргэ көтөр ааллар техническэй туруктара мөлтөҕө, баһаартан сэрэхтээх буолуу, эһэни бултааһын, олорор дьиэлэргэ счетчиктары туруоруу о.д.а. таарылыннылар. Баһаарынай надзор предписаниеларыгар СР үөрэхтээһиҥҥэ миниистрэ Феодосия Габышевалыын П.Н. Алексеев ыстараап санкцияларын туһунан билсиэх буолла. «Эһэни бултааһыҥҥа квоталар бэриллэллэр, киһи олоҕор куттал үөскүүр буоллаҕына – бултуур көҥүллэнэр«, — диэтэ кини быһаарыылары оҥороругар.
Түмүккэ, Петр Алексеев мунньах кыстыгы этэҥҥэ туорууру эрэ буолбакка инникини көрөрүнэн уратылааҕын бэлиэтээтэ, дьон-сэргэ санаата уларыйан миэстэтигэр түргэн-тарҕан туттунуу-дьаһаныы үөскээбитигэр махтанна.