Ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо хоһуллубут хагдарыйбат бэстэрдээх Бэрдьигэстээхпит барахсан сыллата тупсар, киэркэйэр. Манна, улууспут киинигэр, 7000 кэриҥэ киһи олорор. Маныаха Горнай улууһун ааттаан-суоллаан көрө-билэ кэлээччи элбээн иһэрэ биһигини үөрдэр, сэргэхситэр.
Аҕыйах сыллааҕыта улууспут гиимнин тэҥэ буолбут «Бэрдьигэстээх барахсан» ырыаҕа манна сквер оҥоһуллубута, Кыайыы Болуоссатыгар эбии үгүс тутуу барбыта, кииҥҥэ биэс уулусса быһа охсуһар сиригэр эргийэр суол баарын, сэрии бэтэрээнигэр Семен Дьячковскайга сквер, нэһилиэккэ киирии аартыкка улууспут бэлиэтэ тайах дьэндэйбитин хайаан да бэлиэтиир наада. Ону тэҥэ, нэһилиэк иһинээҕи суолу тутууга сыллата улахан болҕомто ууруллар, тиһиктээх үлэ барар.
Быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ биллэриллибит Тупсарыныы сылыгар, сэлиэнньэҕэ хаһааҥҥытааҕар да үгүс үлэ, тутуу барда, саҥа хамсааһын таҕыста. Олохтоох дьаһалта бу сыл чэрчитинэн муниципальнай суоллары, тротуардары оҥорууга, уулуссалары сырдатыыга, оҕо оонньуур былаһааккатыгар, нэһилиэги ырааһырдыыга, көҕөрдүүгэ о.д.а. күүстээх үлэни ыытта. Бу барыта, биллэн турар, элбэх үбүлээһини, ороскуоту эрэйэр. Быйыл өрөспүүбүлүкэттэн нэһилиэнньэлээх пууннары сайыннарыыга ботуччу соҕус үп өрүллүбүтүн үрдүнэн, син биир толору хааччыйбата биллэр. Маныаха салалта араас таһымнаах бырагыраамаларга киирсэн, эбии үп-харчы булунан, бүддьүөтү сөптөөхтүк тыыран, нэһилиэги тупсарыыга кыһаллара көстөр. Үлэ-хамнас туһунан нэһилиэк баһылыга Марк Парфенов билиһиннэрдэ.
Болҕомтону эрэйэр тутаах боппуруостарбыт
Тупсарыы сылынан уулуссаны сырдатыыга уонна нэһилиэк иһинээҕи суолу оҥорууга элбэх үлэни ыыттыбыт. Ол курдук, 2 км. уһуннаах уулусса уота тардылынна, саҥардылынна. 107 лаампаны уоту кэмчилиир лаампаларга уларыттыбыт. 2 км. уһуннаах нэһилиэк суола оҥоһулунна, аспаалланна. Эбиитин дьон кэлэригэр-барарыгар өптөөх 500 м. таас билиитэлээх тротуар тэлгэннэ. Кэлэр сылга бу үлэ салгыы ыытыллара былааннанар. Маны таһынан элбэх оҕолоох ыаллар саҥа кыбаарталлара оҥоһулунна. Уота, суола барыта бэлэм. Эдэрдэр дьиэ туттан киириэхтэрин эрэ наада. Ону тэҥэ Семен Данилов аатынан орто оскуолаҕа, «Сардаана» оҕо саадыгар массыына тохтуур сирин оҥордубут. Кыайыы болуоссатыгар, сынньалаҥ пааркатыгар видеокамера туруордубут. Бу үлэбит полицияны кытта ыкса сибээстээх. Кинилэр бэрээдэги көрөн хонтуруоллууллар.
Сайын устудьуоннар тутууга биригээдэлэрэ кэлэн үлэлээтэ. Барыта 20 устудьуону Олоҥхо дьиэтигэр олохтооммут, астарын-үөллэрин, тҥІастарын хааччыйаммыт, элбэх үлэни ыыттылар. Эргэ ампаардары көтүрдүлэр 3 км. уһуннаах уу барар ханаабатын хастылар. Эбиитин уу барар сэттэ турбатын олортулар. Бу дьоҥҥо көстүбэт эрээри, биир тыын боппуруоспут буолар.
Саҥа саҕалааһын
Быйыл икки кыбартыырабытыгар, саҥа холонуу быһыытынан, уутун-хаарын киллэрдибит, канализациятын хаһан оҥордубут. Олохтоохтор бэйэлэрин өттүлэриттэн харчынан кыттыһан, үлэ түргэнник оҥлһулунна. Кыбартыыра хаһаайыттарын уонна дьаһалтам кэллэктиибин өттүттэн сатабыллаах үлэ барбыта хайҕаллаах диэн бэлиэтиибит. Олохтоохтор билигин куорат ыалын тэҥэ толору хааччыллыылаах дьиэҕэ олорор кыахтаннылар, усулуобуйаланнылар.
Үтүө дьоммут ааттарын үйэтитэр соруктар
Бэрдьигэстээх Бочуоттаах олохтоохторугар анаммыт сквери уонна улуус Бочуоттаах олохтооҕо, Саха сирин биллиилээх ыанньыксыта Р.П.Андрееваҕа анаммыт бюһу үөрүүлээхтик арыйдыбыт. Биһиги ыччаттарбыт, кэлэр кэнчээрилэрбит билэ-көрө улааттыннар диэн соруктаах оҥордубут. Маннык хамсааһын оҕону патриотическай тыыҥҥа иитиигэ, бэйэтин нэһилиэгин олоҕун-дьаһаҕын, историятын билэ-көрө улаатарыгар, үлэни өрө тутарыгар олук буолуо диэн эрэнэбит. Оттон нэһилиэкпит депутаттарын быһаарыытынан балыыһа диэки баар уулуссалар ааттара уларыйда. Холобур, Советскай, Малай, Таежнай диэн ааттаах уулуссалар улууспут киэн туттар дьонун аатын сүктүлэр. Ол курдук, доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр өр сылларга үтүө суобастаахтык үлэлээбит И.И.Петров, М.А.Марков, С.С.Михайлов ааттара иҥэрилиннэ. «Заречнай» түөлбэни өссө кэҥэтэр, улаатыннарар соруктан, эбии Николай Асекритов аатынан саҥа уулусса олохтоотубут. Бу эмиэ нэһилиэк депутаттарын быһаарыытынан. Манна үгүс киһи олохсуйар, дьиэ-уот сөбүлээн тутталлар. Николай Асекритов 1944-1953 сс. Горнай райсоветын исполкомун бэрэссэдээтэлэ, Саха АССР үрдүкү Сэбиэтин депутата о.д.а. буолар.
Биир улахан үлэбитинэн Н.П.Федорова салайааччылаах Дьокуускайга баар «Горнай» түмсүүнү кытта ыкса сибээстэһэн, оҕо оонньуур аныгы тииптээх спортивнай былаһаккатын туттубут. Былаһааккаҕа тэлгэнэр сымнаҕас дорожкатын эһиил ситэриэхпит.
Ититии ситимигэр былааммыт туолла
Быйыл ититии ситимигэр номнуо былааммытын барытын толорон олоробут. Ол курдук, 4 тыһ. тахса погоннай миэтэрэни таттыбыт. Ол аата 40-ча чааһынай дьиэ ититии ситимигэр холбонно. Өссө холбонор баҕалаах дьон элбэх.
Толору хааччыллыылаах дьиэ элбиир
Сыллата эдэр ыаллар кэрэ көстүүлээх, толору хааччыллыылаах, сиэдэрэй дьиэлэри туттан киирэллэр. Маныаха эбиитин быйыл «Алмаасэргиэнбааҥҥа» дьиэни тупсарарга, күрүө туттарга, ититии ситимигэр холбонорго о.д.а. туһуламмыт 7,5 % кредит өҥөтө үлэлээтэ. Бу билиҥҥи кэмҥэ олус табыгастаах. Быйыл баан өҥөтүнэн нэһилиэкпититтэн 20 ыал туһанна. Сыл аайы ортотунан 40-ча саҥа дьиэ үлэҕэ киирэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ дьиэ туттуутугар бастыҥ көрдөрүүлээхпит.
Көҕөрдүүгэ үлэлэр
Быйыл нэһилиэкпитигэр 5000 кэриҥэ сибэкки үүннэрдибит. Сибэккигэ уу кутууга, сэлиэнньэни ыраастааһыҥҥа волонтердар эппиэтинэстээхтик үлэлээтилэр. Эбиитин көҕөрдүүгэ элбэх мас олоттубут.
Инники соруктар
Нэһилиэкпит киинигэр турбут тоҕус эргэ дьиэ көтүрүллүбүтэ. Бэрдьигэстээхпит сайдыы саҕахтарын арыйан, саІҥлыы көстүүлэнэн, сыллата тупсар-киэркэйэр. Инникитин Софрон Данилов уулуссатын оҥорор былааннаахпыт. Эргэ полиция дьиэтин балаһыанньата түргэн соҕустук быһаарыллара буоллар диэн баҕалаахпыт. Инникитин онно тэтимнээх үлэ бардаҕына, ол миэстэтигэр ийэ, бэтэрээннэр сквердэрин тутуохпут. Оҕо оонньуур, сынньанар сирин тэрийэр туһуттан, роликтыылларыгар дорожка тэлгиэхпит. Сөптөөх миэстэтигэр суол бэлиэлэрин ыйыахпыт. Бу курдук, толкуйдар, былааннар элбэхтэр.
* * *
«Үлэһит киһини үлэ бэйэтэ эккирэтэр» диэн маны этэн эрдэхтэрэ. Ханна да буоллар, үлэһит салайааччылаах тэрилтэ үчүгэй түмүктээх, таһаарыылаах буолар. Марк Сидорович «Эдэрдии эрчимнээх үлэһиттэрдээх буоламмын, былааннаммыттар кэмигэр туолаллар, быһаарыллаллар» диэн санаатын үллэстэр. Бэрдьигэстээхпит биллэ тубуста, аныгылыы көстүүлээх саҥа дьиэлэр тутуллаллар, өрөмүөн элбэхтик ыытыллар. Ол эрээри, араас кыһалҕалар бааллара син-биир ханна барыай. Ону олохтоох салалта кэмигэр быһааран, нэһилиэнньэ нус-хас олоҕун туһугар кыһаллара хайҕаллаах. Манна даҕатан эттэххэ, Бэрдьигэстээххэ түөлбэнэн үлэҕэ хамсааһын барар. Түөлбэ олохтоохторо «Үтүө дьыалаҕа» кыттыһан, оҕо былаһааккатын тутууга о.д.а. ылсан эрэллэр.
Олохтоохтор бэйэбит өттүбүтүттэн сэлиэнньэбит тупсаҕай көстүүлэнэригэр кыһаллыаҕыҥ, хас биирдиибит тиэргэммититтэн саҕалаан ыраастана, хомуна сылдьыаҕыҥ.
Соторутааҕыта Кыайыы болуоссатыгар Саҥа дьыл бэлиэлэрин көрсөр үөрүүлээх тэрээһин буолла. Манна күлүмүрдэс уоттарынан симэммит лаглаҕар күөх харыйа дьэндэйдэ. Аттыгар хаарынан Тымныы Оҕонньор сиэнэ кыыс Хаарчааналыын, кэлэр сыл бэлиэтин Бөтүүгү кытта оҥоһуллубуттар. Бу барыта олохтоохтор кэлэн көрөллөрүгэр, сэргэхсийэллэригэр, оҕолорун оонньотоллоругар анана.