Улуустааҕы дьарыктаах буолуу киин 1998 сылтан оскуола оҕолоругар уонна үлэтэ суох дьоҥҥо Үлэтэ суох буолуу көмүскэлин күнүн тэрийэн ыытар. Үлэ дьаарбаҥката сыл ахсын ыам ыйын бүтэһик күннэригэр буолар. Дьаарбаҥка сүрүн сыаласоруга – 14тэн 18 саастаарыгар диэри оҕолору үлэнэн хааччыйыы.
Тиксиигэ үлэ дьаарбаҥката ыам ыйын 24 күнүгэр Улуустааҕы дьарыктаах буолуу киин офиһыгар буолан ааста. Манна 15 оҕо, үс эдэр ыччат уонна алта үлэтэ суох дьон кэлэн сүбэама ылан бардылар. Сайыҥҥы кэмҥэ оҕолорго анаан үлэ миэстэтин буларга тыа сирин дьаһалталара олус көхтөөхтүк көмөлөһөллөрүн тэрилтэ салайааччыта Егор Данилов бэлиэтээн этэр.
Бу сылга улуус үрдүнэн аҕыс улахан тэрилтэ 40 оҕоҕо үлэ миэстэтин бэлэмнээбит. Ол курдук, аҕыс оҕо ыстаадаҕа тахсара быһаарыллыбыт, атыттар бөһүөлэктэри тупсарыы бырайыагар кыттыһан, бэйэлэрин кыахтарын ууран үлэлиэхтэрэ. Бу ыарахан үлэ буолбакка, чуолаан оҕоҕо сөптөөх, кыайар үлэтин биэрбиттэрин Егор Хрисанфович этэр. “Манна күүстэринэн, саастарынан көрөн, туспа бөлөх бөлөххө арахсар”, – диир кини.
“Оҕоҕо үлэ булуутун үлэтэ 1998 сылтан, аан маҥнай ОДьКХ тэрилтэтин кытта дуогабар түһэрсииттэн саҕаламмыта. Бастакы үлэлэргэ уон алта оскуола үөрэнээччитэ хабыллан, Тиксиини тупсарыыга ылсан үлэлээбитэ. Кэнники кэмнэргэ, оҕолору үлэлэтэргэ ХараУулаах, Күһүүр, Быыкап орто оскуолалара ылсыбыттара. Бу оскуолалар оҕолору балыкка, ыстаадаларга ыыталлар, кэнники кэмнэргэ Күһүүр оскуолата, үөрэнээччилэрин теплица үлэтигэр сыһыаран эрэр. Холобура, тэрилтэлэртэн ылан көр дөххө, “Морпорт” сыл ахсын оҕолорго үлэ миэстэтин таһаарара, онтон оройуоннааҕы Киин балыыһа улаатан эрэр оҕолору санитар уонна делопроизводитель дуоһунастарыгар ылааччы. Бороҕон нэһилиэгэр, оҕолору үлэҕэ ылыы үлэтин иллэрээ сылтан саҕалаабыта. Кинилэр окко, ыстаадаҕа үлэлииллэр. Бу сайын устата үлэлиир оҕолор биһиги салалтабытыттан уонна үлэҕэ ылар тэрилтэлэртэн хамнас аахсыахтара. Оҕону кытта үлэлэһэр тэрилтэ үлэһиттэриниин, сыл ахсын бары тэҥҥэ, оскуола оҕото иллэҥ кэмигэр ханна барарын, тугу гынарын тэҥнээн көрөбүт, онтон тугу да гынара суох хаалбыттарга үлэ булан биэрэр биһиги сыалбытсорукпут. Сыл аайы бу сорудах толоруллар. Уһун сынньалаҥҥа оҕо дьарыктаах буолуохтаах”, – диэн кэпсиир Данилов.
Булуҥ улууһугар, бүгүҥҥү күҥҥэ үлэтэ суохтарга уопсайа 68 киһи учуокка турар, омук гражданнара суохтар. Балартан 52тэ көмөлтө (пособие) харчы ылар. Тиксии 12 тэрилтэтэ үлэлээбэт дьоҥҥо 75 үлэ миэстэтин таһаарбыт. Учуокка турааччылартан тыа сиригэр олорооччута – 53%, онтон учуокка турааччы дьонтон, дьахтара баһыйар – 60%. Сыл аайы эдэр ыччат ахсаана 3035%ан халбаҥнаабат, быйыл 39%ны көрдөрбүт. Ону таһынан, урукку өттүгэр инбэлииттэртэн аҕыска тиийэ киһи учуокка турар эбит буоллаҕына, билигин икки киһи учуокка турбут. Ол курдук, билигин улууска 68 үлэлиэн сөптөөх инбэлииттэн 32-тэ араас тэрилтэлэргэ үлэлии сылдьар. 2022 сылга диэри инбэлиит аҥара үлэлээх буолуохтаах диэн сорук турар, ити сыыппара биһиги улууспутугар 34% тиийэр.