«Хаарбах туруктаах дьиэттэн көһөрүү» бырагыраама чэрчитинэн, Үөһээ Бүлүү бөһүөлэгин килбэйэр киинигэр, Ленин уулуссатыгар 24 кыбартыыралаах үс мэндиэмэннээх дьиэ тутуллан үлэҕэ киириэхтээҕэ быйыл үһүс сылыгар барда.
Бу дьиэ кэмигэр тутуллан үлэҕэ киирбитэ буоллар, манна үс хаарбах дьиэттэн – Барахов 14 нүөмэриттэн — 8, Ленин 6-ттан – 12, Ленин 64-ттэн 4 кыбартыыра хаһаайыттара былыр үйэ саҥа дьиэҕэ көспүт буолуох этилэр. Ону баара, бу дьиэни тутуу аукционугар кыайыылааҕынан тахсыбыт “Спланс” ХЭУо (директор Арсентий Давыдов) тутуу үлэтин саҕалаан иһэн тохпутун түмүгэр, сотору саҥа дьиэлэниэхпит диэн үөрүү-көтүү кынатыгар уйдара сылдьыбыт хаарбах дьиэлэр олохтоохторо, “хайдыбыт харыыталарыгар” күн бүгүҥҥэ диэри олороллор. Манна эбиитин, Барахов 14 нүөмэригэр турар дьиэ көтүрүллэн, үс кыбартыыра хаһаайыттара куоракка, онтон биэс ыал уруккута кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр дьиэлэрин кыараҕас хосторугар көһөн, улаханнык эрэйдэннилэр. Онтон Ленин 6 уонна 64 нүөмэрдээх дьиэлэрин хаһаайыттара эргэ дьиэлэригэр эмиэ биир маннык балаһыанньалаах олороллор.
Тутуу тоҕо тохтоото? Ситэриллиэ дуо? Хаһан?
Бу ыйытыыларга улус дьаһалтатын тутууга, промышленноска уонна инфраструктураны сайыннарыыга управлениетын салайааччы Александр Типанов маннык хоруйдаата:
— 2014 сыл атырдьах ыйын 18 күнүгэр өрөспүүбүлүкэтээҕи «Хаарбах дьиэттэн көһөрүү» бырагыраамаҕа киирсэммит, үс мэндиэмэннээх 24 кыбартыыралаах дьиэни тутууга аукцион ыытан, «Спланс» диэн тэрилтэни кытта хантараак түһэрсибиппит. Онно ыйыллыбытынан, бу дьиэ 2015 сыл күһүнүгэр үлэҕэ киириэхтээх этэ. Хантараак түһэрсиллээтин кытта, усулуобуйатын быһыытынан, тутуу уопсай сууматыттан 30 % төлөөбүппүт. «Спланс» тэрилтэ тута үлэтин саҕалаабыта. Саас дьиэ атаҕын түһэрэн, мэндиэмэнин таһааран барбыттара. Үлэ бара турар кэмигэр бэдэрээччит чопчу кыһалҕаларын ыйбатар да, кэккэ ыарахаттар бааллар диэн этинээччи. Үлэ бытааран испитэ. Дьиэ мэндиэмэнигэр аҕыйах эрээти көтөҕөн таһаарбыттара. Кыһын үс эрэ этээс тутуллан тахсыбыта, сарайа сиппэтэҕэ. Биричиинэтигэр бэдэрээччит бу матырыйаалым тиийбэт, ити үлэһитим суох диэн хоруйдуура. Түмүгэр, бу дьиэни салгыы туппакка, таах хаалларан кэбистилэр. Тутуллубута буоллар, уопсай суумата 65 мөлүйүөҥҥэ тэҥнэһиэхтээх этэ. Ити сууматтан үлэтин аҥара эрэ барда, онтон төлөбүрүн 90 % төлөнөн турар.
— Оччотугар боппуруос салгыы хайдах быһаарыллар?
— Улуус салалтата, тутууга отдела «Хаарбах дьиэттэн көһөрүү» бырагырааманы тоҕумаары, бу дьиэни салгыы туттарар инниттэн, улуус бүддьүөтүттэн 37 мөлүйүөнү көрөн, аукцион биллэрдэ. Күһүн саҥа дьиэҕэ көһөрөр былааннаахпыт.
— Аукцион уопсай сууматыгар алдьаммытын-кээһэммитин көннөрүү учуоттанна дуо? Тутуллан бүтэ да илигинэ, истиэнэтэ ортотунан хайа барбыт, түннүгүн үлтү сууралаабыттар дии.
— Барытын учуоттаан туран аукцион биллэрилиннэ. Биир истиэнэтэ хайа барбытын көтүттэрэн саҥаттан туттарыахпыт.
— «Спланс» тэрилтэ биһиги улууска урут биир эмэ дьиэни туппута дуо?
— Суох, биир да объегы тута илигэ. Билигин бу тэрилтэни кытта контракпытын олоччу быстыбыт.
— Александр Николаевич, эн тутуу, инфраструктура эйгэтигэр үөрүйэхтээх салайааччыгын. Эт эрэ, баһаалыста, улахан тутууларга киһи билэр, эрэнэр партердарын кытта хантараак түһэрсэрэ ордук эбит дуу, эбэтэр куонкуруска хоппут тэрилтэни кытта дуу? Өскөтүн «Спланс» урут биир да объегы тута илик буоллаҕына, хайдах бу дьиэни тутууга кыайыылааҕынан тахсыбытай?
— Биһиги Россия үрдүнэн «О федеральных закупках» диэн 44 федеральнай бырагыраамаҕа олоҕуран үлэлиибит. Аукцион тэрийэр киһи хайдах да бэдэрээччиккэ аккаастыыр кыаҕа суох. Россия хайа баҕарар муннугар олорор бэдэрээччит биһиги аукциоммутугар кыттыыны ылыан сөп. Холобур, Новосибирскайтан олорон тутуу сыанатын 45 бырыһыаныгар тиийэ түһэрэр бэдэрээччиттэр бааллар. Онтон сылтаан тутуу хаачыстыбата мөлтүүр. Ол содулугар үчүгэйдик үлэлиир, бэйэтин чахчы көрдөрбүттэр куонкуруска хапсыбакка хаалаллара баар.
Салгыы улуус дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Семен Михалев манныгы эбэн этэр:
-«Спланс» тэрилтэ бу дьиэни тутууга 40-тан тахса мөлүйүөнү тутуннум диир эбит буоллаҕына, улуус салалтата 28 эрэ мөлүйүөннээх үлэ барбытынан сыаналыыр. Тугун-ханныгын прокуратура нөҥүө экспертиза ыыттаран барытын чуолкайдыахпыт. Мантан салгыы арбитражнай суукка хардарыта этинэн дакаастаһыы түмүгэр, кырдьык көстөн кэлиэҕэ.
Түмүккэ этиэххэ наада, биһиги улууспутугар “Хаарбах дьиэттэн көһөрүү” бырагырааманан үлэ салҕанар. Ол курдук, чааһынай урбаанньыт Семен Тумусов 24 кыбартыыралаах дьиэни тутан үлэҕэ киллэрэн эрэр. Өссө биир 24 квартиралаах дьиэ эһиил үлэҕэ киириэ. Онон бүтүн Россия үрдүнэн биир саамай тыын суолталаах бырагыраама чэрчитинэн үлэ, улууска салҕанар.
* * *
Суобаһа суох бэдэрээччит охсуутуттан 24 ыал саҥа дьиэҕэ киирэр сырдык эрэллэрэ сииккэ симэлийиэҕин, улуус салалтата бэйэтин кырыымчык бүддьүөтүттэн эбии үп көрөн тутуу салҕанар буолла. Этиллибитин курдук, аны күһүн үлэҕэ киирдэр…