«Сахамедиа» холдинг «Улуус олоҕо» бырайыагын чэрчитинэн, «Барыбыт кыһалҕабыт» диэн Биэнсийэ пуондатын Саха сиринээҕи управлениетын үлэһиттэрэ кыттыылаах “төгүрүк остуолга” быйылгы уларыйыылар, биэнсийэни ылыы ымпыгын-чымпыгын туһунан кэпсэтии ыытылынна. “Төгүрүк остуолу” “Саха сирэ” хаһыат ырытааччыта Анивера Акимова салайан ыытта. Быһа эфиргэ улуустааҕы хаһыаттар суруналыыстара кэпсэтиигэ кыттан, бэйэлэрин ыйытыыларын биэрдилэр. Кэпсэтииттэн сүрүнүн талан бэчээттиибит.
Анивера Акимова:
— Саха сиригэр билигин 270 тыһыынча биэнсийэлээх баар, олортон 90-ча тыһыынчата – үлэлии сылдьар дьон. Быйыл биэнсийэ кээмэйэ төһө улаатта, туох уларыйыылар киирдилэр? Биэнсийэ алын кээмэйэ төһөнүй?
Анастасия Семеновна Кычкина, Биэнсийэ пуондатын Саха сиринээҕи салаатын биэнсийэни аныыр уонна хаттаан ааҕыыны тэрийэр отдел начаалынньыга:
— Биһиэхэ биэнсийэ орто кээмэйэ 20 тыһыынчаттан тахса. Бэйэтэ үлэлээбэт, оттон биэнсийэтэ тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн кыра буоллаҕына, өрөспүүбүлүкэттэн эбии төлөбүр оҥоһуллар. Онон биэнсийэ 13 тыһ. 807 солкуобайтан кыра буолбат. Арассыыйаҕа биэнсийэ орто кээмэйэ 12 тыһ. солк. Атын регионнары кытары тэҥнээтэххэ, биһиэнэ үрдүк.
— Страховой уонна социальнай диэн баар, ону быһаарыаххыт дуо?
— Страховой биэнсийэни ыстаастаах дьоҥҥо аныыбыт. Биэнсийэ кээмэйэ киһи аайы араас буолар, бу кини ыстааһыттан, хамнаһыттан, 2002 сылтан тэрилтэтэ төлөөбүт усунуоһуттан тутулуктаах. Ону тэҥэ социальнай биэнсийэ диэн баар. Бу ыстааһа тиийбэккэ, страховой биэнсийэҕэ тахсыбатах дьоҥҥо ананар, ити судаарыстыба биэрэр эбээһинэһэ диэххэ сөп. Дьахтар 60, эр киһи 65 сааһын туоллахтарына биирдэ ананар.
— Биэнсийэҕэ тахсар саас уһаата диэн сурах төһө оруннааҕый?
— Ити олох оруна суох. 2017 сыллаахха судаарыстыбаннай сулууспалаахтарга, боростуойдук өйдөөтөххө, чунуобунньуктарга үрдээбитэ. Дьахтарга 8 сылынан эбиллиэхтээх, ол аата сыыйа эбиллэн, кини 58-гар, эр киһи 65-гэр тахсар. Бу боростуой биэнсийэлээхтэри таарыйбат.
— Үлэлиир, үлэлээбэт биэнсийэлээхтэргэ араастаһыы диэн баар дуо?
— Итинник араастаһыы суох, биэнсийэ сокуона барыларыгар тэҥ, биир кээмэйинэн ааҕыллар. Арай үлэлиир биэнсийэлээхтэргэ сыл аайы атырдьах ыйыгар эбии ааҕыыны (перерасчет) оҥоробут, тэрилтэ төлөөбүт усунуоһунан, үлэлии сылдьар буоллаҕына, ааспыт сыллааҕынан ылар.
– Биэнсийэ кээмэйэ быйыл төһө үрдээтэ?
— 3,7%-нан үрдээтэ. Урут сыллааҕы үрдээһин олунньуга буолар этэ, быйыл тохсунньуттан үрдээбитинэн ылан олороллор.
– ЕДВ-ны биэнсийэлээхтэр бары ылаллар дуо?
Максим Дмитрьевич Саввин, социальнай төлөбүрдэргэ отдел начаалынньыгын солбуйааччы:
– Сэрии, үлэ бэтэрээннэрэ, инбэлииттэр ылаллар. Кээмэйэ ханнык чэпчэтиинэн тахсыбытынан араастаһар. Сыл аайы 2,5% индексацияланар. Барыта 62 тыһыынчаттан тахса киһи ылар.
Полина Николаева, “Улуус олоҕо” бырайыак салайааччыта:
– Улуустан ыйытыы баар. Киһи 80 сааһын туоллаҕына, биэнсийэ кээмэйэ эбиллэр дуо?
Анастасия Кычкина:
– Биэнсийэ хамнастан, ыстаастан тутулуктанар чааһа уонна судаарыстыба мэктиэлиир чааһа диэн арахсар. Бу мэктиэлиир чааһыгар 80 сааһын туолбукка, 1 группалаах инбэлииккэ, дьахтар 20, эр киһи 25 сыл ыстаастаах, ол иһигэр Саха сиригэр 15 сыл үлэлээбит буоллаҕына, Саха сиригэр олорорун иһин, иитимньитигэр 18 сааһын туола илик оҕолоох (устудьуоҥҥа 23-гэр диэри) буоллаҕына, үрдүүр.
— Хоту нэһилиэктэргэ биэнсийэ хайдах тиэрдиллэрий?
Галина Прокопьевна Андросова, Дьокуускай куоракка улуустар икки ардыларынааҕы управление начаалынньыга:
— Почтанан тиэрдиллэр, ол эрээри хоту дойду олохтоохторо саҥа олох хаамыытын түргэнник ылыналлар, кинилэр 60%-ра Сбербаанынан туһаналлар, ый 9-с чыыһылатыгар биэнсийэлэрэ түһэ турар.
Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат ырытааччыта:
— Ийэ хапытаалыгар уларыйыылар киирдилэр, ый аайы бэриллэр төлөбүр баар буолла. Манна дохуот оруоллаах дуо?
Максим Саввин:
– Ийэ хапытаалын үс сылга уһаттылар. Оҕо 3 сааһын туоларын кэтэспэккэ эрэ, холобур, чааһынай дьааһыла өҥөтүн төлүөххэ сөп буолла. Сүрүн уларыйыы — ый аайы бэриллэр төлөбүрү төлөөн саҕалаатыбыт. 2018 сылтан төрөөбүт иккис оҕолоох ыалга бэриллэр. Хайдах ааҕылларый? Ийэ, аҕа сыллааҕы дохуоттарын 12-гэ түҥэтэбит, онтон ол сууманы дьиэ кэргэн чилиэнин ахсааныгар түҥэтэбит. Ол суума балтараа төгүллээх ыйдааҕы тиийинэн олоруу кээмэйиттэн (26 602 солк.) кыра буоллаҕына, дьэ, бу төлөбүрү ылар кыахтаахтар. Төлөбүр кээмэйэ 17023 солк. тэҥнэһэр, Саха сирин үрдүнэн биир. Оҕо балтараа сааһыгар диэри төлөнөр. Биир сааһын туолбутун кэннэ, иккистээн сайабылыанньа биэриэхтээхтэр, оччоҕо уһатабыт. Төлөбүр сыл аайы уларыйыан сөп. Холобур, ааспыт сыл 2-с кыбаарталынааҕы кээмэйинэн төлүүбүт, онон кыралаан үрдээн иһиэҕэ.
Надежда Егорова, “Саха сирэ” хаһыат суруналыыһа:
– Билигин сорох эдэр дьон хас да чааһынай тэрилтэҕэ үлэлииллэр, бу инникитин эрэйи көрүөх дьон сылдьаллар дуо? Ханнык үлэ киниискэтиттэн ааҕылларый?
Анастасия Кычкина:
– Биһиэхэ 1998 сылтан бары дааннайдар бааллар. Баҕар кини биэс да тэрилтэҕэ үлэлээтин, саамай кылаабынайа, тэрилтэтэ биһиэхэ отчуоттуохтаах. Отчуоттаабыт буоллаҕына, тус (лицевой) счетугар киирэ сылдьар, онон көрөн биһиги ааҕабыт. Ону тэҥэ электроннай сервис нөҥүө киирэн, эрдэттэн ханнык тэрилтэ отчуоттаабытын, хас баал ааҕыллыбытын көрүөхтэрин сөп. Биэнсийэҕэ тахсарга эмиэ бу электроннай өҥө нөҥүө докумуоннары биэриэххэ сөп.
– Социальнай ситимнэринэн араас иһитиннэриилэр күүлэйдииллэр. Хантан дьиҥнээх информацияны тута ылыахха сөбүй?
– Бастатан туран, Биэнсийэ пуондатын сайтыгар киирэн, туох баар информация ыйанан турар. Интернетэ суох дьон “итии линияҕа” эрийэн тута сөптөөх информацияны ылыахтарын сөп.
— Быйыл социальнай биэнсийэ диэн баар буолла, ол туһунан кэпсиэххит дуо?
– 2018 сылга биэнсийэ сокуонугар кэккэ уларыйыылар киирэн, социальнай биэнсийэ диэн баар буолла. Ийэтэ, аҕата суох, быраҕыллыбыт оҕоҕо 10 068 солк., онно оройуон коэффициена эбиллэн, 14 095-20 137 солк. тэҥнэһэр. Оҕону иитэ ыллахтарына, социальнай биэнсийэ төлөммөт буолар.
— Биэнсийэ баала диэн тугуй? Хантан билиэххэ сөбүй?
— Ити 2015 сылтан киирбитэ. Оҕону, кырдьаҕаһы, инбэлиити көрөн олорор, аармыйаҕа сулууспалыыр кэмҥэ биэнсийэ баала ааҕыллар. Страховой биэнсийэҕэ тахсарга уопсайа 13,8 баал ирдэнэр. Киһи бэйэтэ тус кабинетыгар киирэн, төһө баал ааҕыллыбытын билиэн-көрүөн сөп.
Кэпсэтииттэн ырытыылаах суруйуу “Саха сирэ” хаһыат кэлэр нүөмэригэр ааҕыҥ.